Har yili konstitutsiyamiz qabul qilingan kuni nishonlar ekanmiz davlatimiz rahbari o’zlarining bayram tabrigini fuqorolarga yo’llaydi. O’zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi mamlakatimizning demokratik davlat va fuqorolik jamiyat barpo etish, inson huquq va majburiyatkarini taminlash, vatanimiz taraqqiyoti va turmushimiz farovonligini yuksaltirishning huquqiy kafolati bo’lib kelayotganligini takidlaydi. Konstitutsiyamizning normalarini hayotga tadbiq etilishi tinchlik va hamjihatlikda hayotimizga yangicha mazmun bag’ishlayotgan, islohatlar samarasida, odamlarimizning ongu- tafakkurida, har bir oila har bir inson hayotida o’z ifodasini topmoqda diya aytib o’tadilar.

Haqiqatdan ham har bir xalq, har bir millat fuqorolarining huquq va majburiyatlarini, imtiyozlari-yu, burchlarini ta’minlovchi bosh omil bu konstitutsiyadir. O’zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi 1992-yil 8-dekabr kuni qabul qilingan. Qonunlar kitobidan olti bo’lim, yigirma olti bob, bir yuz yigirma sakkiz modda o’rin olgan. Bu yil konistitutsiyamizning 22 yillik bayramini nishonlaymiz, shu yillar mobaynida konstitutsiyamizga bir qancha qo’shimcha va o’zgartirishlar kiritilgan bo’lib bunday o’zgartirishlarga ruhsat borligini ham konstitutsiyaning oltinchi bo’lim, bir yuz yigirma sakkizinchi moddasida shunday qayd etilgan:

“O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tegishli taklif kiritgandan keyin olti oy mobaynida konstitutsiyaga o’zgartirishlar hamda tuzatishlar kiritish to’g’risidagi keng va har taraflama muhokamani hisobga olgan holda qonun qabul qilishi mumkin. Agar Oliy Majlis konistitutsiyaga o’zgartirish kiritish to’g’risidagi taklifni rad etsa, taklif bir yil o’tgandan keyingina qayta kiritilishi mumkin.”

Bundan ko’rinadiki vaqt o’tishi natijasida qaysidir qonun va qarorlarga o’zgartirish yoki qo’shimchalar kiritish, qaysidir moddalarni umuman olib tashlash aynan shu moddaga asoslanib qilinadi.

Bundan tashqari konstitutsiyamizda hech bir narsa e’tibordan chetta qolmagan buning isboti tariqasida umumiy qilib berilgan bo’limlarga nazar solsak:
Birinchi bo’lim: Asosiy prinsplar.
Ikkinchi bo’lim: Inson va fuqorolarning asosiy huquqlari, erkinliklari va burchlari.
Uchinchi bo’lim: Jamiyat va shaxs.
To’rtinchi bo’lim: Ma’muriy hududiy va davlat tuzilishi.
Beshinchi bo’lim: Davlat hokimiyatining tashkil etilishi.
Oltinchi bo’lim: Konistitutsiyaga o’zgartirishlar kiritish tartibi.

Shuning bilan bir qatorda har bir bo’lim ham qonunlarimizning mukammal ishlanganligining tasdig’idir. Misol uchun 41-moddada shunday takidlanadi

“Har kim bilim olish huquqiga ega. Bepul umumiy ta’lim olish davlat tomonidan kafolatlanadi. Maktab ishlari davlat muhofazasidadir”. Qonunlar kitobimiz shu qadr mukammal ishlangamki undan xalqimizning tarixiy obidalari, asor-u atiqalari hamda ma’naviy va ma’daniy merosini har bir fuqoro asrab avaylashga majburdir. Madaniy yodgorliklar davlat muhofazasidadir deya takidlangan 49-moddada. Bu kabi qonuniy dalalillarni ko’plab keltirishimiz mumkin, davlatimiz tomondan ijod erkinligi taminlangan bu xaqda quyida 42-moddada ko’rishimiz mumkin.

“Harkim ilmiv va texnikoviy ijod erkinligi, madaniyat yutuqlaridan foydalanish huquqi kafolatlanadi. Davlat jamiyatning madaniy, ilmi va texnikoviy rivojlanishiga g’amxo’rlik qiladi.” Mamlakatimiz mustaqilligining dastlabgi yillaridayoq konstitutsiyamiz qabul qilindi. Bu esa kelajakda ozod va obot vatan erkin va farovon hayot kechirishimizning garovi bo’lib hisoblanardi. Mana 22 yildirki baxtimiz qomusi fuqorolarning emin erkin tinch va osoyishda yashashini taminlovchi dasturil amal ekanligini isbotlab kelmoqda. Barcha rivojlangan davlatlar tarixiga nazar tashlaydigan bo’lsak ular shakllanish bosqichidan o’tkach o’zlarining qonunlarini yaratgan va ularga bo’ysunganlar. Ilg’or tajribaga ega mamlakatlar qonunlaridan namuna olga va uni milliy mansublik jihatidan ko’rib chiqqan holda joriy maqsadga muvofiqligi tajribada sinalgan. Misol uchun O’zbekistonda oldin ham konstitutsiyalar qabul qilingan 1927-1937-1978-yillar lekin u konstitutsiyalarda xalq o’z taqdirini o’zi belgilash huquqidan mahrum edi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentimiz Islom Abdug’aniyevich Karimov shunday deya takidlagan edi.

“Davlatimizning kelajagi, xalqimiz taqdiri, ko’p jihattad Konstitutsiyamiz qanday bo’lishiga bog’liq”. Konstitutsiyamiz Italiya, Fransiya, Finlandiya kabi davlatlar konstitutsiyasi tarixini o’rganib bizga taalluqli joylarini olib tuzilgan. Konstitutsiyamizni eng avvolo yoshlar o’rtasida targ’ib etish ular orasida huquqiy bilimni kuchaytirish ularni konstitutsiyoviy huquq sohasidan xabardor etish talab etiladi. Huquqiy madaniyatli inson qonunni hurmat etadi qabul qilingan qonun kim, nima uchun ekanligini tushingan holda itoat etiladi. Bu konstitutsiyamizning 3-bo’lim, 5-bob, 18-moddasida o’z tasdig’ini topgan. Bugungi kunda siyosiy hayotdan bexabar yoshlar bo’lmas kerak yaqinlashib kelayotgan xalq depudatlari saylovi biz yoshlarni ham befarq qoldirmaydi albatta. Konstitutsiyamizdagi yigirma uchinchi bob 117-modda saylov tizimi haqida bo’lib unda quyidagi fikrlar ilgari surilgan.

“O’zbekiston Respublikasi fuqorolari davlat hokimiyati vakillik organlariga saylash va saylanish huquqiga egadirlar. Har bir saylovchi bir ovozga egadir. Ovoz berish huquqi, o’z xoxish-irodasini bildirish tengligi va erkinligi qonun bilan kafolatlanadi. O’zbekiston Respublikasi prezidenti saylovi, O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining qonunchilik palatasiga hamda Qoraqalpog’iston Respublikasi Jo’qorg’i Kengashi, viloyatlar, tumanlar, shaharlar davlat hokimyati vakillik organliklariga saylov tegishincha ularning konstitutsiyaviy vakolat muddati tugaydigan yili-dekabr oyining uchunchi o’n kunligining birinchi yakshanbasida o’tkaziladi. Saylov umumiy, teng va to’g’ridan to’g’ri saylov huquqi asosida yashirin ovoz berish yo’li bilan o’tkaziladi. O’zbekiston Respublikasining o’n sakkiz yoshga to’lgan fuqorolari saylash huquqiga egadirlar. O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati a’zolari Qoraqalpog’iston Respublikasi Jo’qorg’i Kengashi, viloyatlar, tumanlar, shaharlar davlat hokimyati vakillik organlari depudatlarning tegishli vakil organlari depudatlarningtegishli qo’shma majlislarida mazkur depudatlar saylangandan so’ng bir oy ichida ular orasidan yashirin ovoz berish yo’li bilan saylanadi.

Sud tomonidan muamalaga layoqatsiz deb topilgan fuqorolar, shuningdek sud hukmi bilan ozodlikdan mahrum etish joylarida saqlanayotgan shaxslar saylanishi mumkin emas va saylovda qatnasha olmaydilar. Boshqa har qanday hollarda fuqorolarning saylov huquqlari to’g’ridan to’g’ri yoki bilvosita cheklashga yo’l qo’yilmaydi. O’zbekiston Respublikasi fuqarosi bir vaqtning o’zida ikkida ortiq davlat hokimyati vakillik organlarining depudati bo’lishi mumkin emas. Saylov o’tkazish tartibi qonun bilan belgilanadi.”

Xulosa o’rnida shuni takidlashimiz lozimki har bir shahs va har bir O’zbekiston fuqorosi konstitutsiyamizda ko’rsatilgan barcha burch va majburiyatlariga amal qilishsa mamlakatimiz bundanda obod, xalqimiz bundanda farovon, oilalarimiz esa bundanda tinch bo’lishi taminlanadi. Har birimizga konstitutsiyamizning 22-yillik to’yi muborak bo’lsin!


Doniyor Vaisov
Berdaq Nomidagi Qoraqalpoq Davlat Universiteti
Iqtisodiyot fakulteti Moliya kafedrasi 1-kurs talabasi


Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

1. O’zbekiston Respublikasi prezidenti Islom Abdug’aniyevich Karimovning “Konstitutsiyamiz qabul qilingan kunning 21 yilligiga bag’ishlangan tanytanalaridagi ma’ruzasi”
2. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi Toshkent: 2012-yil
3. O’zbekiston Milliy Ensklopediyasi
4. O’zbek tilining izohli lug’ati
5. Internet saytlari