Ҳәзирги ўақытта арттырылған иммунитет жетиспеўшилиги синдромы (АИЖС) пүткил дүнья жүзи мәмлекетлерине қәўип туўдырып келмекте.

Республикамызда усы кеселликке қарсы гүресиў бойынша ҳүкиметимиз тәрепинен бир қатар илажлар әмелге асырылып келинбекте. 2013-жылдың 23-сентябринде “Адам иммунитети жетиспеўшилиги вирусы келтирип шығаратуғын кеселлик (АИВ инфекциясы) тарқалыўына қарсы гүресиў ҳаққында” ғы 5 бап 28 статьядан ибарат Өзбекстан Республикасы Нызамы қабыл етилгени бул бағдардағы жумыслардың нәтийжелилигин және арттырады.

Бул кеселликтиң бизиң Республикамызда да дизимге алынғанлығын есапқа алсақ, ҳәр биримиз буннан сақ болыўымыз ҳәм АИВ, АИЖС ҳаққында мағлыўматқа ийе болыўымыз керек.

Биз АИВ инфекциясы ҳәм АИЖС ҳаққында толығырақ мағлыўмат алыў мақсетинде Республикалық АИЖСке қарсы гүресиў орайының шөлкемлестириў бөлиминиң баслығы Жәмила Мәдреймова менен сәўбетте болдық.

- Жәмила апа, АИВ ҳәм АИЖС ҳаққында айтып берсеңиз?
-АИВ инфекциясы – бул адам иммунитети жетиспеўшилиги вирусы (АИВ) менен зыянланыў ақыбетинде келип шығатуғын кеселлик. АИВ инфекциясының тийкарғы қәсийети – иммунитеттиң зыянланыўы болып, оның нәтийжесинде адам организми ўақыт өткен сайын көплеген кеселликлер алдында қорғаныўсыз, ҳәлсиз болып қалады. АИВ инфекциясы көп жағдайда ҳеш қандай белгилерсиз, жасырын ҳалда болады.

АИВ инфекциясының соңғы басқышы – бул АИЖС (арттырылған иммунитет жетиспеўшилиги синдромы).

Арттырылған – бул жағдай вирус пенен зыянланыў ақыбетинде келип шығады ҳәм туўма есапланбайды.

Иммунитет жетиспеўшилиги – бул иммунитеттиң төменлеўи болып, оның нәтийжесинде организм кеселликке қарсы гүресе алмайтуғын болып қалады.

Синдром – бул иммунитеттиң төменлеўи нәтийжесинде раўажланатуғын көплеген түрли кеселлик белгилери жыйындысы.

АИВ пенен зыянланғаннан соң АИЖС раўажланаман дегенге шекем 2-3 жылдан 15 ҳәм оннан да көп жыл өтиўи мүмкин.

-АИВ қалай жуғады ҳәм оның алдын қалай алыўға болады?
-АИВ пенен зыянланған адамлардың айырымлары өзлерин әтираптағылардан шетке алып қашады, өзлерине бөлек ыдыс-табақ ажыратып, бөлек аўқатланады. Бирақ, бундай ислеў шәрт емес, себеби АИВ инфекциясының үш түрли жуғыў жолы бар:
• Қан арқалы;
• Жынысый жол менен;
• Анадан балаға (ҳәмиледарлық ўақтында, туўыў ўақтында ҳәм көкирек сүти арқалы).

АИВ төмендеги жағдайларда жуқпайды:
Қол берип сәлемлескенде, сүйискенде, қушақласқанда;
Жөтелгенде, шүкиргенде;
Бирге аўқатланғанда аўқат ҳәм ыдыс-табақ арқалы;
Бассейн, бир унитаз ҳәм ваннадан пайдаланғанда;
Қан сорыўшы жәнликлер шаққанда (себеби, вирус СД4 клеткаларында жасайды, ал СД4 клеткасы тек ғана адамда бар);
Кийим арқалы да жуқпайды.

-АИВ жуқтырған адам жәмийеттиң бир ағзасы сыпатында өмир кешириўи мүмкин бе?
-АИВ жуқтырған адам мектеп, колледж ҳәм жоқары оқыў орнында билим алыўына болады. Ал, кишкене балалар басқа балалар менен ойнаўы, балалар бағшасына барыўы мүмкин.
АИВ жуқтырған адамлар өзлериниң кәсиплик хызмети менен, егер қан, медициналық емлеўлер, дәри ҳәм косметикалық затларды ислеп шығарыў менен байланыслы болмаса, шуғылланыўы мүмкин. Сондай-ақ, олар спорттың контактлы (бокс, гүрес, жеке гүрес түрлери, армрестлинг) түрлеринен басқа барлық түри менен шуғылланыўы мүмкин.
Сондай-ақ, АИВ жуқтырған адам донор бола алмайды.

-АИВ менен зыянланған ҳаялдан дени саўсаламат бала дүньяға келиўи мүмкин бе?
-АИВ пенен зыянланған болыўына қармастан, ҳаял дени саў баланы дүньяға келтире алады. Буның ушын ол өз ўақтында ретровирусқа қарсы терапияның емин алыўы, вирус туўыў ўақтында жуғыў итималы күшли болғаны себепли, операция усылынан пайдаланыўы, балаға ретровирусқа қарсы дәри ишкизиўи ҳәм көкирек сүтинен емизбеўи керек. Сондай-ақ, ана өз ден саўлығына итибарлы болыўы, жеке гигиенаға бойсыныўы лазым.

-АИВ жуқтырған адам узақ өмир көриўи мүмкин екен, буның ушын не ислеўи керек?
-АИВ инфекциясын толық емлеў мүмкин болған дәри еле жоқ. АИВ инсан организминде пүткил өмири даўамында сақланып қалады. Бирақ, ҳазирги ўақытта арнаўлы антиретровирус (АРВ) қураллары қолланылады, олар вирустың көбейиўине тосқынлық етеди. АИВтың қандағы мүғдарын кемейтип, иммунитет системасына көмеклеседи ҳәм наўқастың аўҳалын жақсылап, өмирин узайтады. Бундай терапияны баслаған адам оны өмири даўамында қабыл етиўи ҳәм дәри қабыл етиў тәртибине қатаң бойсыныўы керек. Сондай-ақ, шыпакер қадағалаўында болып, ҳәр түрли зыянлы әдетлерден (сигарета, наркотик, спиртли ишимликлер) өзин тыйыўы керек болады.

-Халық арасында АИВ ҳәм АИЖСтың алдын алыў бойынша қандай ис-илажлар әмелге асырылмақта?
-АИЖСтың алдын алыў бойынша Республикалық АИЖСке қарсы гүресиў орайы ҳәм Әмиўдәрья, Беруний, Шымбай, Қоңырат, Хожели районларында районлараралық диагностика лабараториялары жақында қайта реконструкция исленди ҳәм жаңа әсбап-үскенелер менен тәмийинленип, хызмет алып бармақта. Орайымызда ҳәм районлардағы диагностика лабараторияларында ислеўши қәнигелердиң ис тәжирийбесин арттырыў мақсетинде Ташкент қаласында шыпакерлердиң тәжирийбесин арттырыў институтында арнаўлы курслар шөлкемлестирилген. Орайда медициналық бақлаўдан өтиўшилер ҳәм қәўипли топар менен ислесиўде исеним, досласыў ҳәм аноним бөлмеси хызмет етип тур. Медициналық бақлаўдан өтиўшилерге руўхый күш-қуўат ҳәм психологиялық жақтан жәрдем бериўде бөлмелердиң хызмети айрықша.

-АИВтан сақланыў ушын неге итибар бериў керек?
-Медицинада АИВтан басқа жынысый жоллар менен жуғыўшы бир қанша кеселликлер анықланған. Бул кеселликлерден сақ болыў ушын дени саў жасаў тәризине итибар бериў керек. Яғный, некеге шекем ҳәм некеден тысқары жынысый қатнастан ўаз кешиў лазым. Жынысый қатнасты тек ғана исенимли адам менен әмелге асырыў мақсетке муўапық. Жынысый қатнас ўақтында заманагөй сақланыў қуралларынан дурыс пайдаланыў керек. Әлбетте, наркотик затларынан пайдаланыў да кеселикке себепши болыўы мүмкин. Себеби, наркотик затларды қабыллаўшылар көпшилик жағдайда бир шпирцтен пайдаланатуғыны анықланған.
“Денсаўлықтың қәдирин наўқас болмастан алдын бил” – деген ата-бабаларымыз. Солай екен, жынысый кеселликлерден сақланыў саў-саламат ҳалда өмир сүриў ҳәр кимниң өзине байланыслы. АИЖС ямаса дени саў жасаў, өмир сүриў зәрүр. Таңлаў имканияты өз қолыңызда.

Мазмунлы ҳәм тужырымлы жуўап ушын рахмет.

Сәўбетлескен: ШАРАП САҒЫЙДУЛЛАЕВ,
ҚМУ студенти,
Сүўретте: Жәмила Мәдреймова Республикалық АИЖСке
қарсы гүресиў орайының шөлкемлестириў бөлими баслығы